Biografie Laurens Hayen (Haeyen), boekdrukker
Laurens Hayen is vrijwel zeker geboren in 's-Hertogenbosch. Zijn vader was Jan Hayen, kaarsenmaker en poorter van de stad, de moeder is onbekend. Hij is ca 1532 overleden. Hayen wordt algemeen gezien als de tweede boekdrukker in Den Bosch (na Gerard van der Leempt of van Elmpt). In de zetting van 1497/1498 wordt hij voor het eerst vermeld als 'boeckbynder', toen woonachtig in het blok van de Hinthamerstraat. Bij de latere zetting van 1500/1501 blijkt hij verhuisd naar de Kerkstraat, 3e huis vanaf de Torenstraat, nr. 64: genaamd "het Missaal". Tegenover de Latijnse school zoals Hayen zelf in diverse van zijn drukken vermeldde.1 In een akte van 30 januari 1505/1506 wordt hij samen met Hendrik Glavimans genoemd als deken van de broederschap van het H. Sacrament in het klooster van de Predikheren te 's-Hertogenbosch.
Aanvankelijk was hij slechts boekbinder en later boekverkoper en uitgever (op bescheiden schaal). Hij moet in die periode dan ook tot de groep van bescheiden middenstanders worden gerekend. In 1497 werd hij aangeslagen voor 10 stuivers terwijl het gemiddelde in Den Bosch lag op 22 stuivers. In 1501 was dat opgelopen tot 20 stuivers tegenover een gemiddelde van 61 stuivers. Fiscale gegevens uit de tijd na 1508 ontbreken, daardoor kan niet goed bepaald worden of zijn inkomen door het oprichten van de drukkerij, veel is gestegen.
Opmerkelijk is wel dat hij naar zo'n relatief duur pand in de Kerkstraat heeft kunnen verhuizen. Tot 1509 heeft hij vooral veel boeken uitgegeven die in Antwerpen werden gedrukt. Op verzoek van de leerlingen van de Latijnse school en boekhandelaar Hayen, liet Cannifius, leraar aan de Latijnse school in 1503 bij Govaert Bac in Antwerpen een modern Latijns taalkundeboekje drukken. Deze uitgave moet Laurens Hayen goed bevallen zijn, want rond 1505 liet hij bij dezelfde drukkerij, nu zonder bemiddeling van Cannifius, de bekende en veel gebruikte grammatica van Alexander de Villa Dei drukken. In deze uitgave werd echter uitdrukkelijk vermeld dat deze publicatie in de zaak van Hayen werd verkocht. In 1506 deed ook de Illustere Lieve Vrouwebroederschap een beroep op hem. In opdracht van de broederschap liet hij in Antwerpen, een door paus Julius II verleende aflaatbul drukken. De oplage hiervan was 1000 stuks in het Latijn en 1000 stuks in het Nederlands. Als beloning hiervoor werd hij ingeschreven als lid van de broederschap.
In een document van 16 maart 1508 wordt Laurens Hayen voor het eerst 'boeckprenter' genoemd. In 1511-1512 vervaardigde hij een klein boekje waarin alle aflaten en gunsten die in de loop der tijden aan de broeders geschonken waren, werden beschreven. Ook in 1518 gaf hij boekjes uit voor de broederschap.
Ook het Bossche stadsbestuur moest zich aanvankelijk, bij gebrek aan een eigen drukker, wenden tot drukkers in Antwerpen. Nadat het stadsbestuur in 1506 van de Raad van Brabant toestemming had gekregen om een loterij te organiseren, hebben zij zich, waarschijnlijk via Laurens Hayen, tot Antwerpen gewend voor het drukken van de loterijkaarten. Deze en andere voorbeelden moeten Hayen duidelijk hebben gemaakt dat er goede vooruitzichten waren voor een eigen uitgeverij/drukkerij. Waarom hij toch nog tot 1508-1509 hiermee heeft gewacht is onduidelijk. Wellicht gebrek aan eigen kapitaal.
| 1. | Vrij algemeen wordt aangenomen dat dit de woning was van L. Hayen en drukkers na hem. Sasse van Ysselt betwijfelt dit echter en noemt: "Inden vurigen wagen van Helias" op nr. 60 als de juiste woning. Als bewijs hiervoor voert hij aan dat in drukwerken vermeld wordt dat het huis 'recht teghen die schole over stond' hetgeen precies het geval was bij nr. 60. J. Mosmans plaatst in zijn uitgave over "Oude Namen van Huizen en Straten", "de vurigen wagen van Helias" juist aan de andere zijde van de Kerkstraat. |
